Cây Tếch có tên khác: Giá tỵ. Tên khoa học: Tectona grandis Lin.f. Họ thực vật: Tếch (Verbenaceae).
1. Đặc điểm hình thái
Cây gỗ lớn, sống lâu năm, thân thẳng, cao 20-25m, đường kính trung bình 40-50cm ở tuổi 40-50 năm, cây trưởng thành có thể tới 1m. Vỏ màu xám trắng, gốc có bạnh vè ở chiều cao gần sát đất. Cành non vuông, cạnh có phủ lớp lông màu rỉ sắt. Lá đơn mọc đối, phiến lá rộng 15-20cm, dài 20-25cm, lá thường rụng vào mùa khô để lại cành nhánh trơ trụi.
Tếch ra hoa tháng 5-6, hoa tự hình viên truỳ, hoa màu trắng, quả chín vào tháng 12-1 năm sau. Quả hạch cứng, bên ngoài có vỏ lụa bao bọc. 1 kg quả có 1500-2000 hạt, là loại hạt trung bình.
2. Đặc tính sinh thái
Cây Tếch phân bố ở Ấn Độ, Myanma, Lào, Thái Lan, được nhập giống trồng ở Việt Nam từ những năm 1950. Tếch được trồng ở các tỉnh Đồng Nai, Bình Dương, Tây Ninh, Đắc Lắc, Sơn La, Lai Châu, Phú Thọ, Tuyên Quang, Bắc Cạn.
Tếch là loài cây ưa sáng, có khả năng chịu được rét và nhiệt độ cao, lượng mưa từ 1200-2500mm, độ ẩm không khí bình quân năm 80%, có mùa khô và mùa mưa rõ rệt. Tếch mọc tốt ở đất có tầng dầy phát triển trên đá mẹ bazan, granít, phù sa sông, phù sa cổ, có thành phần cơ giới nhẹ, đất ít chua đến trung tính hoặc hơi kiềm, đủ ẩm nhưng thoát nước.
Tái sinh hạt và chồi tốt, có khả năng chịu lửa nên khi bị cháy chồi gốc vẫn phát triển mạnh.
3. Giống và tạo cây con
Áp dụng tiêu chuẩn ngành 04TCN-25-2001 – quy phạm kỹ thuật trồng rừng Tếch của Bộ NN&PTNT.
Chọn cây 25-45 tuổi ở rừng giống chuyển hóa hay rừng giống đã được công nhận để lấy hạt giống. Cây mẹ là cây cao to, thẳng đẹp, tán đều không sâu bệnh, ít u bướu. Lấy giống vào tháng 2-3 khi quả chín, vỏ quả màu hơi vàng, nâu, xám nhạt. Quả thu hái về sát sạch vỏ, quạt sạch, phơi thật khô, loại bỏ hạt nhỏ, hạt sâu. Lấy những hạt to đường kính 0,8-1cm. Hạt bảo quản khô thông thường. Nếu gieo ngay tỷ lệ nảy mầm cao hơn. 1kg có khoảng 2000 hạt.
Chọn nơi đất tốt, bằng, thoát nước, gần đường giao thông, có hàng rào bảo vệ làm vườn ươm. Đất vườn ươm phải được cày bừa 3 lần cho đất nhỏ, tơi xốp. Lên luống rộng 1m, dài 10m. Đất luống gieo phải đập nhỏ, nhặt sạch cỏ; đất chua phải khử chua bằng vôi. Đất luống gieo được bón lót bằng phân chuồng hoai 4-5kg/m2. Trước khi gieo 1-2 tuần đất gieo phải được khử trùng bằng Benlat hoặc Bi58 đều có nồng độ 1% tưới 1 lít dung dịch/m2.
Cho hạt vào túi, bao, rồi ngâm trong nước nóng 80-1000C trong 14-15 giờ, vớt ra rửa chua, phơi nắng. Ngâm – phơi như vậy 4 ngày liền rồi đem gieo. Gieo hạt vào đầu mùa xuân hay đầu mùa mưa.
Gieo theo rạch, cách nhau 20cm. Hạt cách hạt 4-5cm. Gieo xong lấp đất vừa kín hạt. Cũng có thể gieo vãi, tốn hạt hơn và khi ấy phải tỉa dặm để điều chỉnh mật độ. Tuỳ vùng có thể gieo xong cần che phủ bằng rơm, cỏ khô để giữ ẩm hoặc không che phủ (khi ấy phải tưới nước ngày 2 lần).
Gieo xong tưới đẫm nước, đảm bảo đất luôn đủ ẩm. Sau khoảng 1 tháng hạt nảy mầm. Thông thường tỷ lệ nảy mầm đạt 30-35%. Tưới nước hàng ngày đủ ẩm, liên tục 1,5 tháng đầu. Sau đó 2-3 ngày tưới 1 lần.
Định kỳ làm cỏ phá váng 2lần/tháng, kết hợp tỉa cây mạ nơi dày cấy sang chỗ thưa. Từ tháng 6 đến tháng thứ 10 mỗi tháng 1 lần tưới đủ ẩm. Ngừng chăm sóc 2 tháng trước khi trồng.
Cây con ít bị sâu bệnh. Nếu có sâu bệnh hại thì dùng các loại thuốc thích hợp có bán trên thị trường theo hướng dẫn ghi trên nhãn để tưới.
Tiêu chuẩn cây con để tạo cây thân cụt: Cây con 1 tuổi, có đường kinh cổ rễ ³1cm, cao khoảng 0,5m, khoẻ mạnh, không bị sâu bệnh.
Kỹ thuật tạo thân cụt: Tưới đẫm nước, rồi dùng bay, xẻng bứng cây nhẹ nhàng, không làm dập cây, bong vỏ. Dùng dao sắc, mỏng lưỡi, đòn kê phẳng để chặt. Chặt vát một góc nghiêng 30-45o theo phương thẳng đứng, cách cổ rễ 3-4cm và không được dập cây. Thân cụt nên trồng hết trong ngày. Nếu không hết phải để nơi dâm mát, tưới đủ ẩm và không để quá 3 ngày. Nếu địa bàn trồng rừng cách xa vườn ươm, nơi tạo thân cụt, phải tiền hành hồ rễ phân cho bộ rễ giữ ẩm và gói bọc bằng bao tải, nilon, trước khi vận chuyển tới nơi trồng. Vận chuyển không làm dập thân và rễ cây, không để lộ cây ngoài nắng.
Nguồn: vafs.gov.vn