Hiện nay, bệnh rệp sáp bột hồng đang gây hại nặng trên một số diện tích trồng sắn ở các tỉnh miền Trung, Tây Nguyên.
Cục Bảo vệ thực vật đã ban hành tạm thời Quy trình kỹ thuật phòng chống rệp sáp bột hồng hại sắn. Trung tâm Khuyến nông Quốc gia trân trọng giới thiệu quy trình đến quý độc giả.
I. Đặc điểm hình thái, gây hại và phương thức phát tán
1. Đặc điểm hình thái
Rệp sáp bột hồng là Phenacoccus manihoti Matile-Ferrero (Pseudococcidae: He-miptera) đã gây hại nặng ở nhiều vùng trồng sắn lớn trên thế giới. Ở Việt Nam, trong vài năm gần đây rệp sáp bột hồng xâm nhập gây hại sắn ở một số tỉnh vùng miền Đông Nam Bộ. Đến nay, chúng đã xuất hiện ở một số tỉnh miền Trung và phía Bắc qua con đường vận chuyển hom giống.
Trứng rệp sáp bột hồng hình ô-van thuôn dài, lúc mới đẻ màu trong hơi vàng, sau chuyển thành màu vàng nhạt. Trứng dài 0,3 – 0,75mm, rộng 0,15- 0,3 mm. Trứng đơn nằm trong các túi trứng bao phủ kín bằng lông mịn và nằm ở điểm cuối phía sau của trưởng thành cái.
Rệp non hình ô-van, trải qua 3 tuổi, rệp tuổi 1 màu vàng nhạt có 6 đốt râu đầu, di chuyển nhanh nhẹn; các tuổi tiếp theo kích thước cơ thể tăng dần và khả năng di chuyển chậm dần. Rệp non đẫy sức dài 1,1 – 2,6 mm rộng 0,5 – 1,4 mm, râu đầu có 9 đốt.
Rệp trưởng thành cũng có dạng hình ô-van, màu hồng và bao phủ bởi lớp sáp bột màu trắng, mắt kép lồi, chân phát triển. Kích thước rệp trưởng thành dài 1,1- 2,6 mm, rộng 0,5 – 1,4 mm. Các đốt của cơ thể rệp sáp hồng rất rõ ràng. Xung quanh mép thân và phần cuối bụng mang các tua sáp trắng rất ngắn. Râu đầu thường có 9 đốt.
2. Phát sinh phát triển và gây hại
Ở điều kiện nhiệt độ môi trường khoảng 28oC, thời gian phát triển từ trứng đến trưởng thành đẻ trứng khoảng 33 ngày (vòng đời). Mỗi trưởng thành cái có thể đẻ 300 – 500 trứng.
Rệp sáp bột hồng hại sắn phát sinh, phát triển mạnh trong các tháng mùa khô và các tháng có lượng mưa thấp (<30 mm).
Rệp sáp bột hồng sống cộng sinh với một số loài kiến và có thể lây lan nhờ kiến. Cũng như một số loài rệp sáp giả khác, rệp sáp bột hồng có khả năng sinh sản đơn tính, trưởng thành cái không cần giao phối vẫn có thể đẻ trứng và trứng vẫn nở thành con.
Rệp sáp bột hồng tấn công đỉnh sinh trưởng của cây sắn, hút nhựa cây gây hiện tượng chùn ngọn. Ngọn chính bị gây hại dẫn đến cây sắn bị lùn. Trên lá, rệp bám ở mặt sau lá, gây hại làm các lá sắn bị xoăn, biến vàng. Bị nhiễm với mật độ cao, lá cây sắn khô giòn, có thể bị rụng toàn bộ lá, làm giảm năng suất củ sắn tới trên 80%.
3. Cây ký chủ
Ngoài ký chủ chính là cây sắn, rệp sáp bột hồng còn được phát hiện thấy gây hại trên cây cao su, cây trạng nguyên, cây nam sâm, cói lác và cây bái chổi (bái nhọn).
4. Phương thức phát tán
Rệp sáp bột hồng có thể tồn tại trên tất cả các bộ phận của cây sắn (gốc, thân, lá, đỉnh sinh trưởng), rệp mới nở dễ dàng bị cuốn theo gió.
Rệp sáp bột hồng lây lan qua hom giống, phát tán nhờ gió, kiến, trôi theo nguồn nước, bám dính trên cơ thể động vật, người, công cụ lao động, phương tiện vận chuyển.
II. Biện pháp phòng chống
Rệp sáp bột hồng mới xuất hiện gây hại ở nước ta khoảng 2 năm trở lại đây nên chưa có các kết quả nghiên cứu đầy đủ về chúng. Tuy nhiên, để hạn chế tác hại của chúng, Cục Bảo vệ thực vật yêu cầu các Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh, thành phố có trồng sắn, thực hiện và chỉ đạo nông dân áp dụng các biện pháp phòng chống theo quan điểm quản lý dịch hại tổng hợp (IPM) như sau:
– Thường xuyên điều tra các khu vực trồng sắn để phát hiện kịp thời và theo dõi diễn biến của rệp sáp bột hồng trên các ruộng sắn. Khoanh vùng diện tích sắn bị nhiễm và chỉ đạo thực hiện các biện pháp phòng chống phù hợp.
– Đối với những vùng rệp sáp bột hồng mới xâm nhập vào địa phương (các ổ dịch ban đầu), áp dụng biện pháp tiêu hủy, việc tiêu hủy thực hiện theo văn bản hướng dẫn tiêu hủy số 1235/BVTV-QLSVGHR, ngày 13/7/2012 của Cục Bảo vệ thực vật.
– Đối với những vùng bị rệp sáp bột hồng đã lây lan rộng cần áp dụng các biện pháp phòng trừ sau:
1. Biện pháp canh tác:
– Khi làm đất trồng sắn cần phải tiêu hủy triệt để tàn dư cây sắn, cây ký chủ phụ của rệp sáp bột hồng.
– Chọn hom giống không bị nhiễm rệp sáp bột hồng để trồng, phải xử lý hom giống trước khi trồng.
– Chăm sóc tốt để cây sắn sinh trưởng phát triển nhanh, tăng sức chống chịu dịch hại.
– Trồng sắn với mật độ hợp lý: Đất tốt: khoảng cách hàng – hàng: 1,0 m; cây – cây: 0,8m (10.000 hom/ha); Đất trung bình: trồng khoảng cách 1,1 m x 0,8 m (11.000 hom/ha); Đất nghèo dinh dưỡng: trồng khoảng cách 1 m x 0,7 m (14.000 hom/ha).
– Bón phân đầy đủ, cân đối để cây sắn sinh trưởng phát triển khỏe mạnh tăng khả năng chống chịu rệp.
Bón lót 5 – 7 tấn phân chuồng hoặc từ 1,0 – 1,5 tấn phân hữu cơ vi sinh + 240 kg phân lân super + 500 – 1.000 kg vôi bột/ha để tăng năng suất và ổn định độ phì của đất.
Bón thúc, lượng phân vô cơ thích hợp cho đất trồng sắn là: Đất tốt bón: 40N + 80 K2O (tương đương 90 kg đạm urê + 130 kg kaliclorua) cho 1 ha; Đất trung bình bón: 60N + 80 – 100 K2O (tương đương 135 kg đạm urê + 130 – 170 kg kaliclorua) cho 1 ha; Đất xấu bón: 80-120N + 80-120 K2O (tương đương 180 – 270 kg đạm urê + 130-200 kg kaliclorua) cho 1 ha.
– Thường xuyên vệ sinh ruộng sắn, diệt sạch cỏ dại, cây ký chủ phụ để không có nơi cư trú của rệp.
– Luân canh cây sắn với các cây trồng khác như: đậu, lúa nước, … để giảm nguy cơ xuất hiện gây hại của rệp sáp bột hồng.
2. Biện pháp sinh học
– Nhân nuôi và phóng thích ra đồng ruộng ong ký sinh Anagyrus lopezi De Santis hoặc Epidiocarsis lopezi De Santis để kiểm soát rệp sáp bột hồng hại sắn.
– Bảo vệ và lợi dụng các loài côn trùng bắt mồi ăn thịt trong tự nhiên như bọ rùa, bọ cánh gân, bọ xít đỏ, … để kiểm soát rệp sáp bột hồng.
– Đánh giá, chọn những giống sắn kháng hoặc chống chịu rệp sáp bột hồng, đảm bảo năng suất và chất lượng để đưa vào trồng thay thế các giống sắn nhiễm.
3. Biện pháp hóa học
– Trước khi trồng phải xử lý hom giống bằng cách ngâm trong dung dịch nước thuốc 30 phút trước khi trồng. Sử dụng các thuốc trừ sâu có hoạt chất Thiamethoxam, Imidacloprid (pha 4 gram thuốc trong 20 lít nước) hoặc Dinotefuran (pha 40 gram trong 20 lít nước).
– Khi phát hiện rệp sáp bột hồng hại sắn trên đồng ruộng trong điều kiện thời tiết khô, nắng nóng, mật số thiên địch trên đồng ruộng thấp thì phải tổ chức phun trừ rệp sáp bột hồng trên diện tích sắn bị nhiễm và diện tích liền kề bao quanh trong phạm vi tối thiểu 30 mét bằng các thuốc trừ sâu gốc Thiamethoxam hàm lượng hoạt chất 350 g/l dạng thành phẩm SC; gốc Imidacloprid hàm lượng hoạt chất 25% W/W, dạng thành phẩm WP; gốc Nitenpiram hàm lượng hoạt chất 50% W/W, dạng thành phẩm WP; gốc Dinotefuran hàm lượng hoạt chất 20% W/W, dạng thành phẩm WP. Sử dụng theo nồng độ khuyến cáo và phun với lượng dung dịch nước thuốc đã pha là 600 lít/ha; Có thể phối hợp với dầu khoáng để tăng hiệu quả của thuốc; Phun thuốc hóa học phải theo nguyên tắc 4 đúng và đảm bảo thời gian cách ly theo khuyến cáo trên bao bì.
Cục Bảo vệ thực vật