Nội dung chính
Loài cây cho trầm có tên khoa học Aquilaria agallocha, Aquilaria crassna Pierre, họ Thymeliaceae. Tên Việt Nam là cây Dó bầu, Trà hương, Trầm Hương, Kỳ Nam, Campuchia gọi là Crassna, Chankrassna, Kressna.
Cây cao 30-40 m, có vỏ xám, lá mọc đối, phiến lá mỏng, thuôn dài hoặc bầu dục, đầu mũi mác, đáy lá nhọn, lá dài 8-10 cm, rộng 3,5-5,5 cm, mặt trên xanh bóng, mặt dưới xanh nhạt, có lông, cuống lá dài 4-5mm.
Hoa tự hình tán hoặc chùm, mọc ở kẽ lá, hoa màu trắng tro, quả nan khô tách thành hai mảnh, dài 4 cm, rộng 3 cm, dày 2 cm, mỗi quả chứa hai hạt hoặc thường chỉ một hạt gồm phần trên hình, phía dưới hình cầu với đường kính khoảng 8 mm, vỏ ngoài cứng, bên trong mềm.
Các loài này thường gặp rải rác trên các vùng núi, vùng biển của Campuchia, trên đỉnh núi Aral tỉnh Sam-Rong-Tong. Tại vùng đảo Phú Quốc và Hà Tiên tỉnh Kiên Giang và núi Dài, tỉnh An Giang, có nhiều người biết cách gây trồng. Tại Campuchia, Trầm Hương phân bố trên các vùng núi dưới 400 m, nó cũng mọc ở các vùng núi Nghệ Tĩnh, Bình Trị Thiên, Hội An, tiềm năng lớn nhất vẫn là tỉnh Gia Lai và Kon Tum.
Là loài cây có khả năng tái sinh tự nhiên khá tốt, nhưng do trái chín có mùi thơm nên khi hạt rơi xuống đất thường bị các loài gặm nhấm phá hoại, nhất là sóc. Vì vậy, phải có biện pháp tổ chức gây trồng để khôi phục lại tài nguyên rừng đối với loài cây có giá trị kinh tế này.
Cây trầm hương dễ gây trồng, thường phải tạo cây con trong túi bầu, quy cách, kích thường, thành phần ruột bầu gần như gieo tạo cây con họ Dầu. Thời vụ trồng rừng và kỹ thuật trồng cũng có đặc điểm như trồng cây gỗ lớn họ Dầu.
Cây có thể chịu bóng trong giai đoạn còn non từ tuổi 1 đến tuổi 3, nên người ta có thể trồng hỗn giao với các loài cây mọc nhanh khác. Ở Phú Quốc, người ta đã trồng thành công rừng Dó bầu hỗn giao với loại Keo lá tràm, khi trồng rừng người ta trồng đồng loạt hai loài, sau 7 năm khai thác rừng Keo lá tràm và sau đó được thay thế bằng rừng Trầm Hương, loài cây này ưa thích đất feralite phát triển trên đá kết, đá granite, tầng đất trung bình đến mỏng, hơi ẩm, thích hợp với pH từ 4-6.
Trầm kỳ là sản phẩm đặc biệt của cây do hàng loạt tế bào gỗ thoái hóa mất chất gỗ biến thành, trong tế bào được tích tụ nhựa trầm thành phần chủ yếu là Benzylaxeton và các dẫn xuất của nhân Benzen, các tế bào đó liên kết với nhau tạo ra những sản phẩm có hình dạng phong phú và kích thước khác nhau, chúng phân bố lẫn lộn trong cây gỗ, khai thác trầm là một công việc rất vất vả, từ bước dò trầm, khai thác thô đến khai thác tinh sản phẩm, từ trước đến nay chủ yếu là khai thác bằng thủ công và khai thác trầm theo kinh nghiệm rải qua các bước sau đây:
+ Chọn hướng đỗ cho thuận lợi cho việc lấy trầm và giảm tổn hại đến những cây xung quanh.
+ Đào gốc đốn rễ, phần lớn trầm hương ở củ rễ của thân và rễ cộc, do đó, muốn khai thác lấy trầm hương phải đào gốc, đốn rễ để dò tìm trầm.
+ Dò trầm và khai thác thô trên thân
– Khai thác thô ở phần gốc cây: Đây là phân đoạn mà trầm kỳ tập trung nhiều nhất, đạt giá trị thương phẩm cao nhất, khi đẽo phân ra nhiều đoạn, mỗi đoạn dài từ 30-35 cm, tiến hành đẽo từ ngoài vào tring, càng sâu càng nhẹ, khi nào thấy Took thì dừng lại (Took là tuyến nhựa báo có trầm).
– Khai thác thô phần thân còn lại: Thông thường những cây có u bướu bên trên thân là bên trong có khả năng có trầm, chỉ cần chặt sâu vào hai bên phía đầu và cuối nơi u bướu cách từ 15-20 cm để dò trầm.
– Khai thác thô ở vị trí thân cây có chấn thương: Những vị trí có xảy ra chấn thương dài thường có trầm.
1. Nghiên cứu tạo trầm
Gây tạo trầm là một thành công của tác giả qua nghiên cứu các biện pháp tác động vào vết thương để tạo trầm ở những vị trí trên thân cay Dó bầu theo ý muốn của con người, kết quả nghiên cứu này có thể cho phép có thể tạo ra bất cứ cây Dó bầu nào và bất cứ vị trí nào trên đoạn thân của chúng.
Muốn tạo trầm hương trước hết phải tạo được vết thương đặc biệt ở tế bào libe bên trong mạch gỗ, việc tạp vết thương này có thể dùng nhiều biện pháp như vật lý, hóa học, sinh học với tác nhân thông thường thì không hình thành được trầm.
Sau khi tạo vết thương, dùng meo nấm nuôi trong môi trường dinh dưỡng cho phát triển tăng số lượng đủ lớn, cấy vào vết thương đã chuẩn bị sẵn, dùng chất xúc tác đưa vào meo nấm, môi trường xúc tác này là môi trường thích hợp không ảnh hưởng đến sự sinh trưởng và phát triển của meo nấm, chức năng của nó là giúp cho meo nấm tiếp cận được với tế bào libe có trong mạch gỗ dễ dàng mở rộng địa bàn hoạt động của mình, kích thích sự hình thành trầm.
Kết quả nghiên cứu đã thực hiện được:
Nếu chỉ tạo vết thương đơn thuần thì sự kích thích nhựa trầm nhẹ và chỉ tích tụ một vết tụ màu nâu nhạt bao quanh vết thương.
Còn nếu cho chất xúc tác tiếp xúc với bề mặt mạch gỗ thì vùng xâm nhiễm có màu nâu sậm và tích tụ nhựa trầm cũng ít.
Nếu chỉ tác động bằng môi trường dinh dưỡng thì vết tụ có màu đen nhưng phạm vi vết tụ không lớn.
Nếu chỉ cấy meo mà nấm mà không dùng chất xúc tác hoặc môi trường dinh dưỡng, thì chỉ hình thành vết tụ màu nâu bao quanh vết thương.
Nuôi meo nấm trong môi trường dinh dưỡng và cấy vào vết thương sẽ hình thành vết tụ màu đen bóng chứng tỏ chất lượng nhựa trầm cao.
Phối hợp meo nấm với chất xúc tác và cấy vào vết thương cũng sẽ tạo thành vòng kết tụ có màu đen nhạt.
Do đó để phát huy hiệu quả của phương pháp thì dùng meo nấm nuôi trong môi trường dinh dưỡng và đưa chất xúc tác vào để tạo vết tụ có phạm vi lớn hơn và có màu đen bóng theo sơ đồ sau:
2. Môi trường dinh dưỡng – Môi trường xúc tác – Meo nấm Trầm kỳ đen
Đây là loài có nguy cơ tuyệt chủng, cần phải có chương trình quốc gia về bảo tồn gen và phát triển sản xuất để khai thác nguồn lợi kinh tế vừa phục vụ cho nhu cầu kinh tế và môi trường.
Việc trồng cây trầm hương với mục đích lấy trầm thì cần được kích thích tạo trầm từ rất sớm, sau tuổi 2 đến tuổi 4 đều có thể tạo được nhựa trầm và nếu cấy sớm ở tuổi còn non thì đến giai đoạn nuôi cây 5-6 năm tuổi ta đã có 3-4 năm tuổi trầm.
Các khu rừng phòng hộ kết hợp nửa kinh tế do nhà nước quản lý nên tổ chức phối hợp với các chuyên gia kỹ thuật cấy trầm để tăng giá trị kinh tế của rừng, góp phần xây dựng tài nguyên rừng trầm hương của đất nước.
Nguồn: khoahocchonhanong.com.vn
